در محضر قرآن کریم

***نسیم معرفت***

*** پرسش  : آیا آیه 108 سوره «هود» با مسأله خلود منافات دارد؟

 
عقیده ما این است: افرادى که وارد بهشت مى شوند دیگر از آن جا بیرون نمى روند و بطور جاویدان در آن جا هستند و بسیارى از آیات، این مسأله (خُلود و ثبات در بهشت) را صریحاً اثبات مى کند، ولى از ظاهر آیه «وَاَمَّا الَّذِینَ سُعِدُوا فَفِى الْجَنَّةِ خَالِدِینَ فِیهَا مَا دَامَتِ السَّماوَاتِ وَ الاَرْضُ اِلاَّ مَاشَاَ رَبُّکَ عَطَاً غَیْرَ مَجْذُوذ»؛ (امّا آنها که خوشبخت و سعادتمند شدند، جاودانه در بهشت خواهند ماند تا آسمانها و زمین برپاست، مگر آنچه پروردگارت بخواهد؛ بخششى است قطعى نشدنى «سوره هود آیه 108»). ظاهر استثناى جمله «اِلاَّ مَاشَاَ رَبُّکَ»؛ (مگر این که خداى تو بخواهد) مى رساند که ممکن است روزى خدا بخواهد که آنان را از این مرکز نعمت بیرون کند، در صورتى که باقى آیات گواه بر این است که هرگز آنها از بهشت خارج نخواهند شد، با این وضع معناى این آیه چیست؟

  پاسخ اجمالی:

 درست است که خداوند در بسیارى از آیات، وعده بهشت دائم به مومنین داده و هرگز نیز از آن تخلّف نخواهد فرمود. ولى ممکن است افرادى تصوّر کنند که با این وعده قطعى دیگر زمام کار از دست خدا بیرون مى رود و او حتّى توانایى نخواهد داشت که آنان را از بهشت خارج سازد؛ لذا خداوند با این آیه تأکید مى کند که وجود این وعده، از قدرت او چیزى کم نمى کند و باز اختیار تمام موجودات به دست قدرت اوست و قدرت او نسبت به تمام اشیاء محفوظ و ثابت است.

پاسخ تفصیلی:

 درست است که خداوند جهان به افراد سعادتمند در بسیارى از آیات، بهشت دائم وعده کرده است و از این وعده هرگز تخلّف نخواهد فرمود و خود او مى فرماید: «وَعْدَ اللَّهِ لا یُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ»؛ (این وعده اى است که خدا کرده و خداوند هرگز از وعده اش تخلّف نمى کند!).(1)  ولى ممکن است افرادى تصوّر کنند که با این وعده قطعى دیگر زمام کار از دست خدا بیرون مى رود و او حتّى توانایى نخواهد داشت که آنان را از بهشت خارج سازد و نعمت را از آنها سلب کند و به اصطلاح علمى و کلامى، این قضاى حتمى ،  قدرت خدا را محدود نموده و از وُسعت توانایى او خواهد کاست؛ لذا خداوند با جمله «اِلاَّ مَاشَاَ رَبُّک» این حقیقت را تأکید مى کند که با وجود این که خدا بهشت دائم را وعده نموده و او هرگز از وعده خود تخلّف نخواهد کرد، - مع الوصف - این مطلب، از قدرت او چیزى کم نمى کند و باز اختیار تمام موجودات به دست قدرت اوست - هرچه بخواهد مى تواند انجام بدهد و قدرت او نسبت به تمام اشیاء محفوظ و ثابت است.
عین این جمله «اَلاَّ مَاشَاَء رَبُّکَ» در آیه قبل که درباره دوزخیان است و به آنها وعده عذاب دائمى داده، نیز وارد شده است و علّت آن همان است که در آیه پیش ذکر گردید. + [فَأَمَّا الَّذِینَ شَقُوا فَفِی النَّارِ لَهُمْ فِیها زَفِیرٌ وَ شَهِیقٌ  «آیه 106 هود» - خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ إِنَّ رَبَّکَ فَعَّالٌ لِما یُرِیدُ «آیه 107 هود»]
از قراین روشنى که تفسیر فوق را تأیید مى کند جمله «عَطَاءً غَیْرَ مَجْذُوذ» که در آخِر آیه آمده است مى باشد. این جمله مى گوید این عَطیّه الهى ثابت و پایدار و مستمرّ است و هرگز جدا شدنى نیست.(2)

***  با اصلاحات و اضافات توسُّط : استاد سید اصغر سعادت میرقدیم لاهیجی

پی نوشت: